Enflasyonda tarihi tepe bugün muhakkak oluyor

Levent AKBAY

Enflasyonda tarihi tepe bugün açıklanacak Kasım ayı enflasyon bilgilerinin aşikâr olmasıyla netleşecek. 2022 yılının enflasyon tepesi ya ekim ayının yüzde 85,5’lik seviyesi ya da kasım ayında ortaya çıkacak bir yükseliş sonrası daha da yüksek bir sayıya ulaşacak. 2022 enflasyon doruğunun muhakkak olmasının akabinde sıra, baz tesiriyle göreceğimiz düşüşlere gelecek. Beklenti Aralık’ta 10 puanlık düşüş olacağı halinde. 2021 Aralık enflasyonunun tesiri endeksten çıkacak ancak bu fiyatlar genel seviyesinde düşüş manasına gelmiyor. Aralık ve sonrasında beklenen düşüş sürecine karşın 2023’de aslında yıllık yüzde 24 artış öngörülmesi tüm piyasalarda fiyatlardaki artış süreceği manasına geliyor.

Enflasyonda kırılma tesiri yaratacak olan baz tesirinin ortadan kalkmasıyla evvel kur artışları ile ortaya çıkan aralık 2021’deki yüzde 13,58’lik rekor artış devre dışı kalacak. Sonra yüksek artış oranlarının açıklandığı öteki aylar. Enflasyonun düşüş sürecinde baz tesiri oluşturacak aylardan iki haneli olan ikisi çok daha kıymetli. Evvel Aralık 2021 enflasyonu olan yüzde 13,58, akabinde Ocak 2022 enflasyonu olan yüzde 11.10 devre dışı kalacak. Daha sonra Şubat ayının yüzde 4,81’lik, Mart ayının yüzde 5,46’lık ve Nisan ayının yüzde 7,25’lik enflasyonları yerlerini daha düşük oranlardaki enflasyonlara bırakacak. Bilhassa 5 aylık yüksek süratli fiyat artışlarının endekslerden çıkmaları bu 5 aylık süreçte enflasyonda süratli bir düşüşe yol açacak.

TÜFE ana harcama kümelerine nazaran yıllık değişim oranları

ÜFE’de artış sürer mi?

Resmi enflasyon tartışmalarında üzerinde her nedene hiç durulmayan ÜFE’de durum farklı. Eylül ayında yüzde 151,50 olan ÜFE, ekim ayında artışını sürdürerek yüzde 157,69’a çıktı. Ekim’de aylık artış tıpkı ayın TÜFE verisine nazaran daha yüksek. Bugün açıklanacak Kasım ayı toptan enflasyonu ile artış daha da sürebilir ve TÜFE-ÜFE makası daha da açılabilir. Kasım ayı itibariyle bu fark 72 puan civarında. ÜFE’nin TÜFE’den 72 puan daha fazla olması TÜFE’nin süratle aşağı düşmesini önleyecek en değerli etken.

Sektörlere Yİ-ÜFE yıllık değişim oranları

Enflasyonda öteki faktörler

Bir yandan baz tesirinin devre dışı kalması, fiyatlar genel düzeyini etkileyen kur gelişmeleri, güç fiyatlarının dışında kredi siyasetlerindeki muhtemel gevşeme de tüketici enflasyonunun düzeyini etkileyecek. Böylece aşağı ve üst tesirlerin tartısına nazaran TÜFE’nin yüzde 40-60 bandında bir yere oturacak. Toptan piyasaların yüksek enflasyonu, kaçınılmaz bir biçimde tüketici enflasyonunu da etkileyecek. İktisadın sıcak kalması bu süreci kısaltırken, soğuması halinde makasın kapanması için vakit gerekecek.

Sektörler tesirler

TÜFE’de Ana harcama kümelerine nazaran sektörel bazda değerlendirildiğinde Mesken eşyası, Besin ve alkolsüz içecekler, Ulaştırma bölümlerinde yüzde 93,6-yüzde 117,1’lik artışlarla ortalama yıllık TÜFE artışının üzerinde seyrederek bu kategoride enflasyonu üst çektiği görülüyor. Haberleşme, eğitim, giysi ve ayakkabı yüzde 33,4, yüzde 41,30 ortasında seyrederek TÜFE’yi aşağı taraflı etkiliyor.

ÜFE’de ise Kömür ve linyit, Kok ve rafine petrol eserleri, Başka madencilik ve taşocakçılığı kesimi, Öbür metalik olmayan mineral eserler, Ham petrol ve doğal gaz, Elektrik, gaz buhar ve iklimlendirme dallarındaki yıllık fiyat artışları yüzde 173,9 ile yüzde 554,5’lik seviyeleri ile yıllık ÜFE’yi üst itiyor. Buna rağmen Başka ulaşım araçları, Giysi eşyası, Temel eczacılık eserleri, Ana metaller, Metal cevherleri, Bilgisayarlar ile elektronik ve optik eserler yüzde 90’ın altındaki yıllık artış oranları ile yüzde 157,69’luk yıllık fiyat artışının altında kalarak endeksi aşağı çekiyor.

Enflasyon düşecek de fiyatlar da düşecek mi?

2023’ün birinci yarısında enflasyonun düşüşü fiyatların düşmesi manasına gelmeyecek. Zira resmi maksat yüzde 24. Yani mevcut fiyat düzeyinin yüzde 24 daha üzerine çıkılması esasen hedefleniyor. Bu durumda enflasyonda düşüş bekleyenler resmi amaca nazaran fiyatların her ay neredeyse 2 puana yakın artmasına şaşırmamaları gerekecek. Genel olarak enflasyon amaçlarının tutturulamadığı düşünüldüğünde aylık ortalama olarak 2 puandan fazla enflasyon artışı olasılıklar ortasında. Sonuç olarak fiyatlar gerilemeyeceği üzere bilakis artış daha da sürecek.

Gelirler TÜFE’ye, masraflar ÜFE’ye endeksli

Geniş bölümlerin fiyat ve maaş gelirleri yüklü olarak TÜFE’ye endeksli. Personeller, memurlar, personel ve memur emeklileri fiyat ve maaş artışlarını alırken TÜFE’nin 6 aylık ya da yıllık artışlarına nazaran artırım alıyorlar.

Aynı kesitler bilhassa vergi ve harç gibisi harcamaları yaparken bu kalemler içindeki her türlü giderek her yıl belirlenen ‘yeniden değerleme oranı’ kadar artırıldığını unutmamaları gerekiyor. Yıllık olarak belirlenen yine değerleme oranı; ilgili yılın ekim ayından geriye yanlışsız 12 aylık devrin endekslerinin aritmetik ortalamasının, bir evvelki yılın ekim ayından geriye yanlışsız 12 aylık periyot endekslerinin aritmetik ortalamasına bölünerek bulunuyor.

Bu yıl tekrar değerleme oranı yüzde 122,9. TÜFE ile tekrar değerleme oranı ortasındaki farkın şu an için 37 puan kadar olması sabit gelirli bölümler açısından birikimli dezavantaj oluşturuyor. 2023 için öngörülen 3,2 trilyon liralık vergi gelirinin yüklü olarak dolaylı vergilerle finanse edilecek olması tekrar sabit gelirli kısımlar ortasından bu dezavantajı artırıyor.